Hey jij, wil jij even uit jouw talent positieve impact maken? Bij Agmea kan het. Samen met 14.000 bevlogelke leeghuis gaan we voor minder verkeerslagtoffers, gezonde werknemers en duurzame woningen. Voor alle 10 miljoen Nederlandse huishouders. Waar ga jij voor? Check onze vacatures op werken bij Agmea.nl. Universiteit van Nederland. Er zijn gigantisch grote sterren, maar ook hele kleine sterren. Dat zijn de meeste zoals onze zon. Onze zon is klein.
Onze zon is maar een heel klein doorsnest eruitjaar. Dit is sterren kundige maarijke havenkoorn. Zij weet alles van sterren. En dus ook van de zon. Dat doorsnestertje. Dat vrij klein blijkt te zijn. Maar de precies groot genoeg voor ons, want als die overgroter of kleiner zou zijn, dan zou het hier veel te koud zijn. En dan kunnen we niet leven. De universiteit van Nederland zoekt Marijken op op het dak van de Radboud universiteit in Nijmegen. Marijken weet precies hoe sterren ontstaan.
En dat is best bijzonder, want als 30 jaar geleden werd het laatste pusselstukje van dat mistierig gevonden. In deze aflevering maken we suikerspinnen om te leren hoe er sterren staat. En om te verspellen waar die gaat ontstaan. Een ster is natuurlijk. Ja, wat is een sterren eigenlijk? Een ster is eigenlijk niks anders dan dicht op een gepakt gas. Gasbolletjes. En dus geen mini-planeten voor ons blok. Ook onze zon is een gasbolletje.
Een van de Naja-Pakkerbeet zo'n paar honderd miljard in onze melkweg. En dat is natuurlijk maar één van de Veluwe sterrenstels. En zijn miljarder sterrenstels zoals die van ons. Dat zijn dus ongelofelijk veel. En ze zijn miljardenjaren oud. Die sterren moeten ook wel even mee gaan, want ze ontstaan niet aan de lopen de band. In onze melkweg hebben we bereken dat er ongeveer één sterzen was, zoals we zon, onze zon, per eeuw ontstaat. Hoe dat precies gebeurde bleef eeuwenlang een raad zon.
Siepel weg omdat de teleskopen niet goed genoeg waren. 70-80 jaar geleden kwamen mensen erachter dat er niet alleen sterren bestonden in onze melkweg, maar ook grote gas wonken. Lettenlijk wolken van gas. Op het moment die je die kan zien en de achterkomt wat ze zijn, toen kwam ook langzaam aan het bestef dat zo dus sterren ontstaan. Uit van die gas wonken. Een ontdekking die pas 80 jaar oud is. Zo'n 30 jaar geleden kwam daar nog een belangrijke ontdekking bij.
Maar daar vertellen we zo meer over. Iers duiken we in die gas wonken. De gas wonken bestaat voornamelijk uit waterstofgas. Men een klein beetje helium en een klein beetje van andere elementen. Maar het grootste deel is waterstof. En omdat we nu niet even een gas wonken uit de ruimte kunnen plukken, maken we onze eigen gas wonken met een zijkerspinmachine. Maar een gas wonken heeft net zoals deze zijkerspin een dichtheid die niet overal hetzelf is.
Hier zie je ook kleine stukjes in zitten waar de dichtheid al net iets groter is. Dat zijn de stukjes waar de suiker dichter op elkaar zit. Een stukje van die zijkerspin, een stukje van die gas wonken, die dichter is dan de rest. Daar is de zwaartekracht net iets groter dan in de rest van de wolken. De zwaartekracht drekt alles naar dat ene punt. Dat betekent dat stukjes suiker of stukjes gas wat hierom heen zit, steeds meer aangetrokken worden.
En ook op dat kleine dichtestukje vallen, is dat goed. Dat wordt weer zwaarder, dat betekent meer zwaartekracht. Dus dat komt nog meer suiker, nog meer gas bij in de buurt. Tot dat zo'n heel deel van die gasvolk bij elkaar geklomt er zit in een grote bal. Waar een sterk aan het gaat om te staan. Die sterk kan dus ontstaan omdat het gas heel dicht op elkaar zit. Zo wordt de zwaartekracht sterker, wordt de wolk dichter, wordt de zwaartekracht weer sterker en ga zo maar door.
Tot dat je een stukje heel dicht op ingepakt gas hebt. Waar de zwaartekracht ontzettend hoges. Op een gegeven moment wordt de dichtheid in het allermiddelste van het samentrekende stukje stof zo groot. Dat de druk heel groot wordt, de temperatuur heel hoog wordt. En dan kan op een gegeven moment waterstofdeeltjes gaan fuzeren. Dus waterstofdeeltjes gaan samen smelten en dat noemen we kernfuzi. In die kernfuzi komt verschrikkelijk veel energievrij in de vorm van straaling.
En dan is dus een sterkgebore. Die straaling zien wij als licht. Zodra de sterk geformt is, kunnen daaromheen ook planeten ontstaan. Dus hier een klein stuk van die gaswok ontstaat de sterk. Maar het gas wat eromheen zit, dat wordt ook een beetje meegesleurd in de draaien van de sterk. Als het gaat draaien, wordt het steeds meer en meer een schijf. En dus ondistairheen verzamelt zich een schijf van stof en gas. Dat stof gaat verder samen plomten en daar komen uiteindelijk planeten uit.
Dus dan heb je een sterk met planeten eromheen waarom hem een grote gaswok zit. Zo is ook ooit onze aarde ontstaan. Uit de gaswok rondom onze belangrijkste straalende sterk, de zon. Over dat straal gesproken, het licht van een pasgebore sterk kunnen we helemaal niet zien. De sterk zit de eerste periode van haar leven verstopt in die gaswok. Toch kan maar rijken, zo stertje al wel zien. Wat we dan doen is kijken met invrarootstraaling.
Want invrarootstraaling kan beter door die stofwokje naar gewoon licht. En als je dus met een invraroot teleskop naar zo'n stofwok kijkt, dan zie je daar al kleine puntjes waar net nieuwe sterk aan dat ontstaan zijn. Zo ontstaat dus een sterk van aantal zet. Twinste, dat was de gedachten. Tot dat teleskopen nog beter werden en sterkundige ineens iets gekzagen. Vervelende vlekjes op hun beeld. Die vlekjes werden veroorzaak door magnetvelden.
Velden die een enorme invloed hebben op ons sterkstelsel. Dat was het startpunt van Marijkes onderzoek, daar een fenomeen dat niet erg liefd was in de sterk kunde. Magneetvelden daar blijven veel onderzoekers, maar vandaan. Want die kun je toch niet mee te eten en daar kun je toch niks mee. Hoe wel was bestefd er was, dat ze belangrijk waren, maar je kon er niet zoveel mee. Maar maar rijke wel. Zij stortte zich volledig op de magnetvelden in ons sterkstelsel.
Die magnetvelden waren de missing link in het ontstaan van sterk. Magneetvelden is heel belangrijk in hoe sterk kunnen vormen en waar sterk kunnen vormen. Maar even, magnetvelden. Dat heb je net vast niet over magnetjes zoals je die op de koelkast vindt. Nou eigenlijk toch wel. Want een magnetveld is een naam voor alle aantrekkingskracht rondom een magnet. Volgens mij is het tijd voor een lesje magneten.
De hele simpeler magnet met een noordpolen en zuitpolen heeft een bepaalde aantrekkingskracht. Dat zie je als je een paperclip bijhoudt, die wordt aan de naarde noordpofde zuitpolen aangetrokken. Een heel klassiek experiment, wat je misschien nog kent van natuurlijk een les, is met eiserveldsel. Als je wat eiserveldsel op een glasplaat hebt en je houdt er een magnet onder, dan zie je die streepjes ontstaan in het eiserveldsel. Dus alle eiserveldsel gaat zich richten in een bepaalde richting.
En dat is de richting van het magnetveld. De aarde heeft ook een magnetveld. En dat lijkt wel een beetje op dit magnetje. Het heeft ook een noordpolen en een zuitpolen en magnetveld, eromheen. In gaswolker waar sterk ontstaan, zien magnetvelden er heel anders uit. Het is één grote gauw. En eruimte zitten die magnetvelde vastgevroeren in het gas, als een soort elastiekjes die meebewegen met het gas.
Dus als dat gas turbulent is, dus bewegen, net zoals de wolken hier aan de heemel, dan gaat dat magnetveld gaat meebewegen. Dat komt gewoon heel erg in de war te zitten. Dat ga otische magnetveld, speelt de belangrijke rol in de vorming vasterem. Juist omdat dat magnetveld zich gedraagt als elastiekjes, kunnen zo een invloed uithoeven op dat gas. Stel je voor je hebt een gasvolk die in één wil gaan trekken.
Dan worden die elastiekjes, dus dat magnetveld in dat gas worden uitgerekt, en dat gaat terug trekken. Dus dat probeert als het ware die gasvolk weer uit elkaar te trekken. Dus je hebt een soort wedstrijd tussen de zwaartekracht aan de ene kant, die een ster wil maken, en het magnetveld die elastiekjes die dat gas op zijn plek willen houden. En dus afhankelijk van welke sterker is, de zwaartekracht of de magnetvelden, komt er dus wel of geen ster in vorming.
Zonder magnetvelden zouden sterren veel makkelijke rond staan. Dan zouden hele melkweg vol gepropt zijn met sterren. De magnetvelden houden de boelers in balans. Maar nog leuker met die magnetvelden kan maar rijken voor spellen waar sterren gaan ontstaan. Tot op zeker hoogte kunnen we dat. Als we weten wat de eigenschappen van die gasvolken zijn, hoe die magnetvelden daarin zich gedragen, dan kunnen we voor spellen ongeveer waar sterren gaan ontstaan, maar ook voor wat voor sterren.
Of het een heel veel kleiner sterretjes zijn of een paar hele groter sterren. Daarvoor moet je alle informatie verzamelen, die er is over gasvolken, de zwaartekracht en natuurlijk die magnetvelden. Wat wij proberen is al die info samen te pakken en te combineren, en daarmee een grote kaart te maken van het magnetveld in de melkweg. Dat willen wij geageweaten, zodat wij kunnen weten hoe die gasvolken zich mewegen waar sterren ontstaan.
Maar dat is ook van belang voor andere astronomen, die eigenlijk last hebben van dat magnetveld in de melkweg. Want wij zitten midden in de melkweg. Dus als je bijvoorbeeld het hele vroeger helal, dus de oorknol wil bestuderen of je wel verwegstaande sterren zelfs bestuderen, altijd licht daarvan komt door de melkwegheen en wordt ook beinvloed door dat magnetveld. Het licht wordt vervormd.
En als je precies weet wat de invloed is van het magnetveld, kun je ook weer berekenen hoe het lichte eigenlijk uitzag. En daarvoor maakt manrijke modellen. Dus de modellen die wij willen maken zijn ook heel nutwig en hand nog voor sterrenkundig, uit andere vakgebieden die eigenlijk die magnetvelden maar vervelend vinden en die eigenlijk die magnetvelden gewoon willen verwijderen uit hun data. Het gevolg veel precies hun data.
Daardoor kunnen we veel meer leren over het helal, bijvoorbeeld hoe de oorknallen eruit zag of de achterkant van de maan. Als je dat bereikt, dan mag je vast wel een sterrenij zelf vernoemen. Toch? Dat zal ik stikken doen. helaas weet Marijken dat dat niet kan. Maar als ze dan ons lach, dan kreeg ze een sterren. Bedankt Marijken voor je verhaal en jij bedankt voor het luisteren. Tot de volgende.